کتاب رهبران مشروطه – میرزا ملکم خان نوشته ابراهیم صفایی

میرزا ملکم خان ناظم الدوله ارمنی به سال ۱۲۴۹ ه-. ق در خانواده ای متوسط در جلفای اصفهان زاده شد و در روزگار پادشاهی ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و صدر مشروطیت در دانش و سیاست نامبردار گشت. میرزا ملکم به واسطه آشنایی و تسلط به زبان خارجی، به عنوان مترجم در وزارت خارجه مشغول به کار شد. همین امر بستر ارتقاء و نفوذ او را در دربار و سفارتخانه های اروپایی فراهم ساخت تا اینکه او را در صدر یک هیئت به ماموریت دیپلماتیک در پاریس برای حل و فصل یک سوءتفاهم بین دولتین ایران و فرانسه فرستادند. ماموریت با شکست مواجه شد اما یکی از رویدادهای این سفر آن بود که ملکم و همراهانش به عضویت یک لژ ماسونی به نام “دوستی حقیقی” درآمدند. از عملکردهای سیاسی او در آن دوران میتوان به امتیاز رویتر، امتیاز لاتاری، تاسیس فراموشخانه، و انتشار روزنامه قانون اشاره کرد. میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، سیاستمدار،‌اندیشمند، نویسنده‌ و روزنامه‌نویس دوره‌ی قاجار شخصیتی پیچیده و بحث‌برانگیز دارد که با ورود به عرصه‌ی سیاست دست به خلق آثاری زد که برای تاریخ‌ اندیشه‌ی سیاسی مهم می‌باشد. او پیشرو و مبلغ تجددخواهی در ایران بود و از اقتباس بی‌کم و کاست از تمدن غربی هواداری می‌کرد و خواهان دادن امتیاز به کشورهای غرب بود و ضمن پایبند نشان دادن خود به حکومت سلطنتی، از‌ اندیشه‌ی آزادی‌خواهی و حکومت قانون دفاع می‌کرد.